Wybór odpowiednich materiałów do budowy placów zabaw ma ogromne znaczenie dla ich trwałości, bezpieczeństwa użytkowników oraz wpływu na środowisko. Tradycyjnie najpopularniejszym surowcem jest drewno lite, cenione za naturalny wygląd i solidność. Coraz częściej jednak stosuje się sklejkę – materiał drewnopochodny o warstwowej budowie, który kusi stabilnością wymiarową i łatwością obróbki. W niniejszym artykule porównujemy sklejkę z drewnem litym pod kątem właściwości technicznych i użytkowych w kontekście zewnętrznych, publicznych placów zabaw. Omówimy m.in. odporność na warunki atmosferyczne, trwałość, estetykę, łatwość montażu, a także aspekty bezpieczeństwa (normy EN 71-3, EN 1176, odporność na uszkodzenia) i certyfikaty (FSC, PEFC). Podpowiemy również, które rozwiązanie sprawdza się lepiej w praktyce oraz kiedy warto sięgnąć po specjalistyczne sklejki przy realizacji placów zabaw.
Charakterystyka sklejki i drewna litego
Sklejka to materiał kompozytowy powstający z kilku lub kilkunastu cienkich warstw drewna (fornirów) sklejonych ze sobą specjalnym klejem. Warstwy są układane naprzemiennie względem przebiegu włókien drzewnych, co nadaje płycie wysoką stabilność i ogranicza podatność na odkształcenia czy pękanie. Sklejka może być produkowana z różnych gatunków drewna – popularna jest sklejka liściasta (np. brzozowa) odznaczająca się wysoką wytrzymałością, ale istnieją też sklejki z drewna iglastego (np. sosnowe) o niższej gęstości (wadze). W zależności od zastosowanego spoiwa rozróżniamy sklejki suchotrwałe (do użycia wewnątrz, klej mocznikowy) oraz sklejki wodoodporne (do użycia na zewnątrz, kleje fenolowe lub inne odporne na wodę). Na rynku dostępne są ponadto sklejki specjalistyczne, np. sklejka antypoślizgowa pokryte filmem fenolowym z wytłoczoną fakturą (siatki, heksagonów itp.), która zwiększa tarcie i odporność na ścieranie – takie płyty świetnie nadają się na podesty czy pomosty, bo mają szorstką powierzchnię zabezpieczającą przed poślizgiem. Sklejka występuje w dużych formatach płyt (zwykle 1250×2500 mm lub większych), co ułatwia tworzenie rozległych elementów bez konieczności łączenia wielu desek.
Drewno lite (masywne) oznacza naturalne drewno pozyskane bez rozkładania go na warstwy – np. belki, kantówki lub deski wycięte z pnia drzewa. W konstrukcjach placów zabaw najczęściej spotykane jest drewno iglaste (jak sosna, świerk) ze względu na dobrą dostępność i łatwość obróbki, oraz niektóre liściaste (np. dąb, grochodrzew) cenione za wysoką odporność na warunki zewnętrzne. Drewno lite posiada ciągłość włókien na całym przekroju elementu, co daje mu dużą wytrzymałość mechaniczną, zwłaszcza na obciążenia statyczne wzdłuż włókien. Surowe drewno jest materiałem naturalnym i odnawialnym, a przy tym dość trwałym – dobrze zabezpieczone elementy drewniane mogą wytrzymać długie lata intensywnej eksploatacji. Należy jednak pamiętać, że w stanie niezaimpregnowanym większość gatunków drewna podatna jest na czynniki atmosferyczne (wilgoć, promienie UV) oraz biodegradację (gnicie, pleśń, owady). Dlatego w zastosowaniach zewnętrznych lite drewno wymaga odpowiedniej obróbki: suszenia komorowego, impregnacji środkami chroniącymi przed grzybami i insektami oraz regularnej konserwacji (malowanie lakierobejcą, olejowanie itp.). W praktyce często stosuje się także drewno klejone warstwowo (GLulam, BSH) – jest to wprawdzie materiał klejony z wielu lameli, ale ciągle zaliczany do drewna litego. Drewno klejone cechuje się większą stabilnością wymiarową i mniejszą skłonnością do pękania czy paczenia niż tradycyjne belki, zachowując jednocześnie naturalny wygląd.
Trwałość i odporność na warunki atmosferyczne
Plac zabaw na świeżym powietrzu wystawiony jest na deszcz, śnieg, promieniowanie UV, zmiany temperatur oraz wilgotności. Materiały muszą więc radzić sobie w tych warunkach przez wiele lat. Lite drewno (zwłaszcza gatunki iglaste jak sosna) jest stosunkowo miękkie i chłonne – bez zabezpieczenia może wchłaniać wodę, pęcznieć, a następnie pękać przy wysychaniu. Z czasem pojawiają się spękania i szczeliny, które nie tylko pogarszają estetykę, ale mogą przyspieszać proces gnicia. Rozwiązaniem jest impregnowanie ciśnieniowe (nasycenie drewna preparatem ochronnym) oraz malowanie warstwami lakieru bądź farby tworzącej barierę dla wilgoci. Dodatkowo newralgiczne miejsca, jak powierzchnie stykające się z gruntem, należy odizolować – np. słupy drewniane montuje się w stalowych kotwach, by nie miały bezpośredniego kontaktu z podłożem. Warto wybierać gatunki o wysokiej naturalnej trwałości: dąb, modrzew czy robinia akacjowa wytrzymują dłużej na dworze niż np. buk czy brzoza, które bez skutecznej impregnacji szybko uległyby degradacji.
Sklejka przeznaczona do użytku zewnętrznego powinna być koniecznie wodoodporna, czyli klejona klejem odpornym na działanie wody (np. żywicą fenolowo-formaldehydową) – tylko taka nie rozwarstwi się w kontakcie z wilgocią. Dobrej jakości sklejka wodoodporna, zwłaszcza pokryta obustronnie filmem fenolowym czy melaminowym, jest zaskakująco odporna na warunki atmosferyczne: powierzchnia filmu utrudnia przenikanie wody do wnętrza, a same forniry – zwykle z drewna liściastego – mają większą gęstość i mniejszą chłonność niż typowe miękkie drewno konstrukcyjne. Niemniej newralgiczne pozostają krawędzie sklejki – po przecięciu płyty należy je zabezpieczyć (np. farbą, lakierem lub specjalnymi listwami), aby woda nie wnikała między warstwy. W przeciwnym razie nawet wodoodporna sklejka może z czasem ulec rozwarstwieniu lub biodegradacji. Zastosowanie nowoczesnych powłok hydrofobowych znacznie poprawia odporność płyt. W praktyce dobrze zabezpieczona sklejka wytrzyma wieloletnią ekspozycję na warunki zewnętrzne porównywalnie do drewna litego, o ile nie dojdzie do uszkodzenia jej powłok ochronnych.
W kontekście odporności na promieniowanie UV, oba materiały ulegają stopniowemu starzeniu. Drewno nielakierowane z czasem szarzeje pod wpływem słońca i może się łuszczyć jego zewnętrzna warstwa włókien. Sklejka pokryta filmem fenolowym jest nieco lepiej chroniona, ale i on z czasem matowieje i może się wycierać. Ostatecznie jednak, niezależnie od materiału, po kilku latach ekspozycji zewnętrznej wskazane jest przeprowadzenie konserwacji: odświeżenie powłok malarskich drewna lub wymiana/ponowne uszczelnienie mocno zużytych paneli sklejki.
Wytrzymałość mechaniczna i odporność na uszkodzenia
Plac zabaw musi wytrzymać intensywną eksploatację – dzieci biegające, skaczące, uderzające zabawkami o powierzchnie, a także potencjalne akty wandalizmu. Lite drewno wysokiej jakości (bez sęków, pęknięć) jest bardzo mocne pod względem konstrukcyjnym – solidny słup z drewna klejonego czy nawet kantówka sosnowa klasy C24 potrafi przenieść znaczne obciążenia i zapewnia sztywność całej konstrukcji. Drewno ma jednak swoje słabości: jest anizotropowe, czyli jego wytrzymałość zależy od kierunku włókien. Może pęknąć wzdłuż słojów pod wpływem naprężeń czy uderzeń, a pojawiająca się rysa może z czasem się powiększać. Miejsca osłabione (np. sęki, pęknięcia na krawędziach) stanowią punkty inicjacji uszkodzeń – pod obciążeniem dynamicznym deska może pęknąć właśnie w tym miejscu.
Sklejka dzięki swojej warstwowej strukturze jest bardziej odporna na pękanie i zmiany wymiarowe pod wływem warunków atmosferycznych niż lite drewno, co przekłada się na większą trwałość elementów z niej wykonanych. Nawet jeśli jedna warstwa forniru ulegnie lokalnemu pęknięciu, to sąsiadujące prostopadłe warstwy utrzymają integralność całej płyty. Sklejka nie ma „sęków” osłabiających strukturę (w wysokiej klasie jakościowej wszelkie defekty są eliminowane lub ułożone losowo w niewielkiej ilości), więc rozkład naprężeń jest bardziej równomierny. Dlatego np. panele ścianek wspinaczkowych czy skateparków często wykonane są z wytrzymałej sklejki brzozowej – materiał ten znakomicie znosi duże obciążenia rozłożone na powierzchni, uderzenia kół deskorolki, a dzięki możliwości gięcia może tworzyć łagodne łuki ramp. Ponadto, sklejka występuje w grubościach dochodzących nawet do 50 mm, co pozwala zastosować ją wszędzie tam, gdzie wymagana jest duża sztywność i nośność.
Na placu zabaw istotna jest także odporność na uderzenia i zużycie powierzchni. Pod tym względem sklejka z powłoką fenolową (np. sklejka antypoślizgowa) sprawdza się doskonale – jej wierzchnia warstwa jest twarda, odporna na ścieranie i ma chropowatą fakturę zwiększającą przyczepność. Taka sklejka nie tworzy drzazg, więc nawet przy intensywnym użytkowaniu minimalizuje ryzyko skaleczeń. Zwykłe drewno, zwłaszcza miękkie (sosnowe), jest bardziej podatne na wgniecenia i uszkodzenia mechaniczne – np. rzucony kamień może łatwo zostawić ślad w postaci wgłębienia. Twarde gatunki (dąb, buk) są dużo odporniejsze na wytarcie czy uderzenia, ale z kolei trudniej z nich wykonywać niektóre elementy ze względu na masę i mniejszą elastyczność. W praktyce konstrukcje placów zabaw często łączą oba materiały: elementy nośne z litego drewna zapewniają wymaganą wytrzymałość statyczną, zaś panele i ścianki ze sklejki oferują stabilność wymiarową i odporność na punktowe uszkodzenia.
W kontekście awaryjności i napraw – uszkodzoną deskę z drewna litego czasem łatwiej wymienić (wystarczy odkręcić i zastąpić inną, o ile mamy dostęp do danego wymiaru drewna). Sklejka zaś dzięki warstwowej budowie rzadziej ulega całkowitemu złamaniu – jeśli już, zwykle jest to uszkodzenie powierzchniowe (otarcie filmu, odpryśnięcie krawędzi), które nie wpływa od razu na funkcję konstrukcji. Niemniej naprawa sklejki może wymagać wymiany całego panelu na nowy, gdyż „łatki” nie zawsze zdają egzamin (choć drobne ubytki można wypełniać masą żywiczną). Summa summarum, pod względem ogólnej odporności na obciążenia i uszkodzenia mechaniczne obie opcje – solidne drewno i wysokogatunkowa sklejka – sprawdzają się dobrze, przy czym sklejka lepiej znosi zmienne naprężenia i uderzenia, a drewno lite lepiej przenosi stałe, duże obciążenia konstrukcyjne.
Estetyka i wygląd
Estetyka placu zabaw bywa równie ważna, co jego funkcjonalność. Drewno lite uchodzi za materiał bardziej tradycyjny i „ciepły” w odbiorze – naturalne usłojenie, sęki, różnice odcieni nadają każdemu elementowi unikatowy charakter. Z biegiem lat drewniane elementy mogą nabrać patyny; wiele osób docenia, że starzeją się one w sposób „szlachetny” (np. lekko szarzejący dąb czy ciemniejąca sosna dodają uroku). Drewniane konstrukcje dobrze wpisują się w naturalne otoczenie – na placach zabaw w parkach czy lasach często celowo eksponuje się naturalne pnie i konary, by stworzyć klimat przygody w zgodzie z przyrodą. Oczywiście wygląd drewna zależy od jego wykończenia: surowe drewno ma rustykalny urok, ale w przestrzeni publicznej częściej spotyka się drewno malowane lub bejcowane kolorowo, aby przyciągało wzrok dzieci i pasowało do kolorowej stylistyki placu zabaw. Tu pojawia się wyzwanie – powłoki malarskie na drewnie z czasem pękają i łuszczą się pod wpływem pogody, co wymaga odnawiania.
Sklejka sama w sobie prezentuje się nieco mniej dekoracyjnie niż lite drewno, zwłaszcza na krawędziach widać charakterystyczną kanapkę z warstw forniru. Jednak sklejka daje ogromne możliwości wykończeniowe. Może być fornirowana cienką okleiną naturalną z wybranego gatunku drewna lub pokryta laminatem dekoracyjnym, dzięki czemu uzyskuje wygląd zbliżony do litego drewna (często stosowane w meblach). W placach zabaw częściej jednak spotkamy sklejkę malowaną farbami akrylowymi na żywe kolory albo pokrytą barwnym filmem melaminowym. Na przykład sklejki antypoślizgowe występują nie tylko w typowym brązowym kolorze filmu – dostępne są wersje z odciskiem wzoru w kolorze zielonym, czerwonym czy czarnym, co pozwala dopasować estetykę do projektu. Ogromną zaletą sklejki jest możliwość wycinania z niej dowolnych kształtów: panele mogą mieć fantazyjne kontury (fale, postacie zwierząt, litery itp.), co byłoby trudne do uzyskania z litego drewna bez zaawansowanej stolarki. Powierzchnia sklejki jest gładka i pozbawiona większych skaz, dzięki czemu łatwo ją pomalować na jednolity kolor. Drewno lite również można malować na dowolny kolor, lecz przebijające słoje i sęki oraz pracująca powierzchnia (pęcznienie/kurczenie) sprawiają, że farba na drewnie może wymagać grubszej warstwy i częstszych poprawek.
Podsumowując estetykę: jeśli zależy nam na naturalnym, ekologicznym wyglądzie, drewno lite będzie pierwszym wyborem – nic nie zastąpi prawdziwej faktury drewna w dotyku i wyglądzie. Z kolei gdy priorytetem jest nowoczesny design, kolorystyka i precyzyjne kształty, sklejka daje większą swobodę. W praktyce projekty placów zabaw często łączą oba podejścia: główna konstrukcja może być drewniana, aby „ocieplić” wizualnie obiekt, a panele funkcyjne (ścianki wspinaczkowe, tablice gry) wykonane ze sklejki, łatwo pomalowane oraz wycięte w atrakcyjne wzory. Ważne, by oba materiały komponowały się ze sobą – np. elementy ze sklejki można wspólnie z drewnem bejcować w zbliżonym odcieniu lub przeciwnie, wykorzystać kontrast (naturalne drewno + kolorowa sklejka) jako element designu.
Obróbka i montaż
Z perspektywy wykonawcy placu zabaw istotna jest łatwość, z jaką materiał daje się ciąć, wiercić, łączyć i montować na miejscu. Drewno lite (szczególnie sosnowe) jest lżejsze od sklejki w przeliczeniu na element o tej samej wielkości i stosunkowo łatwe w obróbce tradycyjnymi narzędziami stolarskimi – można je ciąć piłą ręczną lub mechaniczną, wiercić otwory wiertłem do drewna, szlifować. Przy łączeniu elementów drewnianych często stosuje się wkręty, śruby i metalowe złącza ciesielskie. Drewno dobrze trzyma wkręty (zwłaszcza gdy wstępnie nawiercimy otwór, by nie pękło), choć w długim okresie połączenia mogą się luzować, gdy drewno pracuje (kurczy się i pęcznieje sezonowo). Montaż ciężkich elementów drewnianych (np. belki konstrukcyjne) wymaga uwagi – np. dwie osoby muszą ustawić słup w kotwie, podeprzeć go i skręcić. Na szczęście drewno, mimo że masywne, w porównaniu do stali czy betonu wciąż jest stosunkowo lekkie jak na swoją nośność.
Sklejkę najwygodniej tnie się pilarką tarczową lub wyrzynarką; pozwala to wycinać dowolne kształty z dużą precyzją. Obróbka CNC również jest możliwa – przy większych projektach można zaprogramować ploter, by wyciął w sklejce np. okrągłe otwory lub puzzle itp., co bywa wykorzystywane w panelach edukacyjnych na placach zabaw. Sklejka jest materiałem jednorodnym w przekroju, nie ma w niej twardych sęków ani różnic gęstości, które utrudniałyby cięcie – dzięki temu ostrza zużywają się równomiernie, a krawędzie cięcia wychodzą równe. Należy jedynie pamiętać o obniżeniu prędkości cięcia przy sklejce liściastej (np. brzozowej), bo jest dość twarda i można brzeszczot może ją przypalać przy zbyt szybkim posuwie.
Montaż sklejki do konstrukcji odbywa się zazwyczaj za pomocą śrub, wkrętów do drewna lub śrub z nakrętkami (przelotowo). Ważne jest odpowiednie podparcie – duże płyty trzeba podeprzeć listwami lub ramą z drewna/metalowych profili, aby się nie uginały. Wkręty w sklejce trzymają bardzo mocno, o ile zastosuje się wystarczająco długi gwint; warto nawiercać otwory, by zapobiec rozwarstwieniu powierzchni na krawędzi otworu. Jedną z przewag sklejki jest to, że nie wymaga ona czasochłonnej obróbki wykańczającej powierzchni – fabrycznie gładka płyta od razu nadaje się do malowania lub oklejania. W przypadku drewna litego, żeby uzyskać idealnie gładką powierzchnię panelu, potrzeba często przeszlifować większe płaszczyzny, zaoblić krawędzie, zaszpachlować ewentualne ubytki po sękach itp. Sklejka ma też tę zaletę, że dostępna jest w formie dużych płyt – montaż ścianki z jednego arkusza jest szybszy niż zbijanie kilkunastu desek, które trzeba jeszcze ze sobą dokładnie spozycjonować. Reasumując, sklejka jest materiałem bardzo przyjaznym wykonawcom – łatwym i szybkim w obróbce, podczas gdy praca z drewnem litym bywa bardziej czasochłonna i wymagająca doświadczenia stolarskiego.
Zastosowanie sklejki i drewna litego w placach zabaw
W praktyce najlepsze efekty daje połączenie sklejki i drewna w konstrukcji placu zabaw, wykorzystując mocne strony każdego z tych materiałów. Producenci urządzeń często projektują zestawy tak, by elementy nośne były z drewna (daje to solidność i ładny wygląd), a elementy funkcyjne z płyt (sklejki lub tworzyw), co zapewnia trwałość i swobodę formy. Przykładowo w typowym drewnianym zestawie zabawowym: słupy nośne to belki sosnowe o przekroju ok. 90×90 mm (często z drewna klejonego warstwowo, aby zminimalizować paczenie), zabezpieczone impregnatem i pomalowane trwałą lakierobejcą. Z kolei podesty – platformy, na których stają dzieci – wykonane są z wodoodpornej sklejki liściastej o grubości ok. 15 mm, pokrytej warstwą antypoślizgową dla bezpieczeństwa. Taki dobór materiałów nie jest przypadkowy: słupy z litego drewna łatwo połączyć z fundamentem (np. za pomocą metalowych kotew przykręcanych do drewna) i przenieść duże obciążenia pionowe, natomiast sklejka na podestach zapewnia jednolitą, sztywną powierzchnię bez szczelin, odporną na ślizganie się butów. Innym przykładem są ścianki i barierki zabezpieczające – często robi się je ze sklejki wyciętej w atrakcyjne kształty (np. sylwetki zwierząt, fale, motywy bajkowe). Sklejka umożliwia wycięcie ażurowych otworów czy okienek, co ożywia wygląd placu zabaw i jednocześnie spełnia funkcję ochronną (barierka zabezpiecza przed wypadnięciem z podestu).
Naturalne drewno konstrukcyjne nadaje placom zabaw przyjazny, ekologiczny charakter. Drewniane słupy i barierki (na zdjęciu) dobrze komponują się z otoczeniem, jednak wymagają regularnej konserwacji, by sprostać warunkom pogodowym i intensywnemu użytkowaniu.
W elementach takich jak drabinki, poręcze czy ślizgi nierzadko stosuje się inne materiały (metal, tworzywa sztuczne) ze względu na ich specyficzne właściwości – np. szczeble drabinek ze stali nierdzewnej wytrzymują więcej niż drewniane i są odporniejsze na zużycie. Jednak nawet tu sklejka znajduje zastosowanie: panele edukacyjne, tablice do rysowania czy obudowy interaktywnych elementów mogą być wykonane ze sklejki, często pokrytej kolorowym laminatem dla atrakcyjności. W nowoczesnych placach zabaw zadaszenia wieżyczek bywają z barwionej płyty HDPE lub sklejki laminowanej – obie opcje dają intensywne kolory i odporność na wodę. Warto podkreślić, że publiczne place zabaw podlegają przepisom i normom, które nakładają wymagania co do materiałów: np. zabronione jest stosowanie szkła czy elementów kruchych, dlatego zarówno sklejka, jak i drewno (poprawnie dobrane) są dobrze postrzegane jako materiały bezpieczne i „odporne na wandalizm”. Drewno masywne o dużym przekroju jest trudne do zniszczenia gołymi rękami, zaś sklejka stosowana w odpowiedniej grubości również opiera się wyginaniu czy rozbiciu. Jeśli jednak dojdzie do poważnego uszkodzenia (np. ktoś rozłupie deskę lub rozwarstwi sklejkę), modułowa konstrukcja placów zabaw umożliwia wymianę tylko tego uszkodzonego elementu, bez demontażu całego obiektu.
Podsumowując, w budowie placów zabaw: drewno lite najczęściej pełni role nośne i dekoracyjne, a sklejka – funkcjonalne i wykończeniowe. Takie zestawienie pozwala osiągnąć wysoką trwałość, bezpieczeństwo i estetykę. Projektanci placów zabaw zwykle dobrze znają te materiały i potrafią łączyć je w swoich realizacjach – np. drewniana konstrukcja połączona ze sklejkowymi panelami tworzy produkt, który jest zarówno solidny, jak i atrakcyjny wizualnie dla dzieci.
Bezpieczeństwo użytkowania – normy i wymagania
Bezpieczeństwo dzieci korzystających z placów zabaw jest absolutnym priorytetem, stąd materiały muszą spełniać rygorystyczne normy. W Europie obowiązuje standard EN 1176 określający wymagania dla wyposażenia placów zabaw. Zgodnie z tymi wymaganiami „materiały użyte do konstrukcji muszą być odporne na warunki pogodowe”, a wszystkie powierzchnie powinny być tak wykończone, by nie stwarzać zagrożeń. W praktyce oznacza to, że drewno musi być zabezpieczone przed gniciem (impregnacja, odpowiednia klasa trwałości) i nie może łatwo pękać czy kruszyć się podczas eksploatacji. Sklejka z kolei powinna być typem przeznaczonym na zewnątrz, by nie rozkleiła się od wilgoci i zachowała wytrzymałość. Wszystkie krawędzie i narożniki elementów muszą być zaokrąglone o promieniu min. 3 mm, aby zapobiec skaleczeniom. Powierzchnie, z którymi dzieci mają kontakt, nie mogą tworzyć drzazg ani wydzielać toksycznych substancji.
W kontekście chemicznym bardzo istotna jest norma EN 71-3 „Bezpieczeństwo zabawek – migracja określonych pierwiastków”. Choć dotyczy ona głównie zabawek, to jej wymagania coraz częściej przykłada się także do wyposażenia placów zabaw, zwłaszcza jeśli dzieci mogą dotykać, a nawet wkładać do ust jakieś elementy (np. małe dzieci gryzą poręcze, liżą huśtawki itp.). Norma EN 71-3 ogranicza zawartość i migrację toksycznych pierwiastków ciężkich (jak ołów, kadm) z materiałów – dotyczy to farb, lakierów, a nawet klejów użytych w sklejce. Dlatego producent sklejki przeznaczonej do takich zastosowań powinien zagwarantować, że użyte spoiwa spełniają te wymagania. Podobnie lite drewno samo w sobie jest naturalne i nietoksyczne, ale trzeba zwrócić uwagę na środki, jakimi je zabezpieczamy: wszelkie farby, lakiery, impregnaty powinny być bezpieczne dla dzieci. Na rynku dostępne są specjalne lakiery i bejce z atestami do zabawek (spełniające EN 71-3). Warto wybierać produkty oznaczone jako ekologiczne, wodnorozcieńczalne i atestowane.
Kolejnym aspektem bezpieczeństwa jest odporność ogniowa. Place zabaw na otwartej przestrzeni nie są objęte tak rygorystycznymi przepisami ppoż. jak wnętrza budynków, niemniej w pewnych sytuacjach (np. wewnętrzne sale zabaw, małpie gaje w centrach handlowych, czy elementy placu zabaw przy budynkach użyteczności publicznej) może być wymagane stosowanie materiałów trudnopalnych. Standardowe drewno łatwo się pali i generuje dym, dlatego można je zabezpieczać ogniochronnie poprzez impregnację solami lub użycie gatunków o większej odporności (choć naturalnie drewno zawsze będzie paliwem w ogniu). Sklejka może być produkowana w wersjach ognioodpornych (FR) – poprzez dodanie do struktury płyty specjalnych środków uniepalniających. Niezapalna sklejka osiąga znacznie lepsze klasy odporności ogniowej niż surowe drewno. Oczywiście, w typowym placu zabaw na zewnątrz nie ma obowiązku stosowania takich materiałów, ale świadomość istnienia trudnopalnych wersji sklejki może być istotna przy projektowaniu np. zadaszonych wiat, altanek czy placów zabaw wewnątrz budynków (np. w przedszkolach).
Na bezpieczeństwo wpływa też jakość wykonania i regularny nadzór. Niezależnie czy użyjemy drewna litego czy sklejki – muszą one być wolne od wad (pęknięć, rozwarstwień, wystających elementów). Normy nakazują eliminację wszelkich ostrych krawędzi i wystających elementów złącznych (wkręty, gwoździe nie mogą wystawać). Drewno powinno być wygładzone, by dzieci nie połapały drzazg. Sklejka powinna mieć nienaruszoną warstwę zewnętrzną – jeśli zaczyna się łuszczyć, lepiej ją wymienić. Istotne jest również monitorowanie stanu placu zabaw – nawet najlepszy materiał z czasem się zużyje lub uszkodzi, a wtedy należy podjąć naprawę. Na szczęście zarówno konstrukcje z drewna, jak i ze sklejki można względnie łatwo serwisować poprzez wymianę modułów lub zastosowanie zestawów naprawczych oferowanych przez producentów wyposażenia.
Certyfikaty, ekologia i zrównoważony rozwój
Zarówno w przypadku sklejki, jak i drewna litego, coraz większe znaczenie mają kwestie ekologii oraz certyfikowanego pochodzenia surowca. Szczególnie istotne są certyfikaty FSC® (Forest Stewardship Council) i PEFC™ (Programme for the Endorsement of Forest Certification), które potwierdzają, że drewno zostało pozyskane z lasów zarządzanych w sposób odpowiedzialny i zrównoważony.
Wymogi dotyczące certyfikacji stają się standardem – inwestorzy i wykonawcy placów zabaw coraz częściej oczekują udokumentowanego pochodzenia materiałów. Posiadanie certyfikatów FSC lub PEFC daje pewność, że drewno użyte w produkcji pochodzi z legalnych źródeł, które nie zagrażają trwałości ekosystemów leśnych.
W przypadku sklejki warto upewnić się, że producent stosuje certyfikowane forniry. Przykładowo, firma Paged deklaruje, że do produkcji sklejek wykorzystuje wyłącznie surowce – takie jak sosna, brzoza, olcha czy buk – pochodzące z lasów posiadających certyfikat FSC lub PEFC. Oznacza to, że wybierając sklejkę Paged, wspieramy odpowiedzialne praktyki leśne – podobnie jak decydując się na certyfikowaną tarcicę od lokalnych dostawców.
Kolejnym ważnym aspektem jest klasa emisji formaldehydu dla materiałów drewnopochodnych. Formaldehyd to substancja chemiczna stosowana m.in. w klejach do produkcji sklejek czy płyt wiórowych, która w dużych stężeniach może być szkodliwa. W Europie obowiązuje norma emisji E1, która dopuszcza tylko bardzo niską emisję formaldehydu z płyt – wszystkie sklejki i płyty używane we wnętrzach powinny spełniać tę normę. Na rynku polskim wymóg klasy E1 jest standardem. Warto jednak zwrócić uwagę, że wielu producentów idzie dalej: np. JAF Polska (dystrybutor sklejek) podaje, że większość oferowanych materiałów spełnia nawet bardziej rygorystyczną normę E05, co oznacza emisję formaldehydu o połowę mniejszą niż limit E1. Sklejki Paged również spełniają najnowsze, obniżone normy emisji – posiadają certyfikat E05 oraz odpowiednie certyfikaty CARB p2 i TSCA title IV potwierdzające zgodność z normami amerykańskimi. Dla wykonawców placów zabaw istotne jest to o tyle, że niska emisja formaldehydu przekłada się na lepszą jakość powietrza wokół nowych urządzeń (zwłaszcza jeśli plac zabaw jest zadaszony lub wewnątrz pomieszczenia). Ponadto niski poziom lotnych związków organicznych (VOC) oznacza, że materiał jest bardziej przyjazny dzieciom i środowisku.
W kontekście zrównoważonego rozwoju warto też wspomnieć, że zarówno drewno lite, jak i sklejka są materiałami o stosunkowo niskim śladzie węglowym. Drzewa w trakcie wzrostu pochłaniają dwutlenek węgla – a więc drewno magazynuje węgiel przez cały okres użytkowania na placu zabaw. Wykorzystanie drewna z legalnych źródeł wspiera też lokalną gospodarkę leśną. Sklejka, będąc produktem z drewna, dziedziczy te zalety – przy produkcji dobrej sklejki efektywnie wykorzystuje się surowiec (z jednego pnia można uzyskać wiele arkuszy forniru), a odpady mogą być przerobione na biopaliwo lub materiały drewnopochodne. Oczywiście produkcja sklejek wiąże się z zużyciem energii i chemikaliów (kleje), jednak nowoczesne technologie coraz lepiej radzą sobie z minimalizacją wpływu – np. stosowanie klejów wolnych od formaldehydu, odzysk ciepła z procesów produkcyjnych czy recykling wody używanej do obróbki drewna.
Podsumowując, z punktu widzenia ekologii i certyfikacji: drewno lite i sklejka mogą być równie przyjazne środowisku, pod warunkiem że pochodzą z certyfikowanych źródeł i są produkowane zgodnie z normami emisji. Warto zwracać uwagę na oznaczenia FSC/PEFC przy zakupie materiałów, a także na atesty higieniczne (np. klasa emisji formaldehydu E1/E0, 5/E0) – zwłaszcza gdy plac zabaw ma służyć dzieciom, które są wrażliwą grupą użytkowników.
Przewagi materiałowe – zalety sklejki i drewna litego
Poniżej zestawiamy kluczowe zalety sklejki i drewna litego w kontekście budowy placów zabaw. Oba materiały mają swoje mocne strony – zrozumienie ich pomaga w optymalnym doborze przy projektowaniu i realizacji inwestycji.
Zalety sklejki (w zastosowaniach placów zabaw):
- Największa spośród tworzyw drewnopochodnych stabilność wymiarowa i brak paczenia: Sklejka nie odkształca się przy zmianach wilgotności powietrza tak mocno jak drewno lite. Dzięki krzyżowemu układowi warstw zachowuje płaskość i formę nawet w trudnych warunkach, nie skręca się ani nie pęka pod wpływem wilgoci.
- Duże formaty i ciągłe powierzchnie: Sklejkę można kupić w dużych arkuszach (np. 1,5×3 m), co umożliwia tworzenie rozległych powierzchni (podesty, ściany, daszki) bez widocznych łączeń. Mniej łączeń to mniejsze ryzyko rozchwiania konstrukcji i brak szczelin, w które mogą utknąć np. palce dzieci.
- Odporność na pękanie i delaminację: Warstwowa konstrukcja sklejki sprawia, że jest ona bardziej odporna na pęknięcia niż jednolite drewno – nie ma w niej słabych miejsc wzdłuż słojów. Nawet przy dużych obciążeniach dynamicznych sklejka rzadziej pęka lub rozłupuje się, co zwiększa bezpieczeństwo.
- Antypoślizgowa powierzchnia: Dostępna jest sklejka specjalnie wykończona pod kątem zastosowań podłogowych – pokryta filmem fenolowym z odciskiem siatki lub wzorem heksagonalnym. Taka powierzchnia zapewnia świetną przyczepność obuwia i wysoką odporność na ścieranie, idealna na platformy, pomosty i schodki placów zabaw.
- Łatwość obróbki i kształtowania: Sklejka jest stosunkowo lekka i łatwa do cięcia nawet po krzywej, wiercenia otworów czy frezowania wgłębień. Pozwala to na realizację kreatywnych projektów – wycinanie okrągłych okienek, ząbków, liter, co byłoby trudniejsze w grubym drewnie litym. Obróbka sklejki jest szybka, co skraca czas produkcji elementów.
- Niższy koszt dużych elementów: W przeliczeniu na pokrytą powierzchnię, sklejka jest zwykle tańsza niż drewno lite. Szczególnie przy większych płaszczyznach wychodzi ekonomiczniej – produkcja fornirów jest wydajniejsza surowcowo niż wycinanie szerokich desek z pnia, stąd cena dużego arkusza sklejki bywa bardziej przystępna niż klejonego panelu z litego drewna. Dla inwestora może to oznaczać oszczędności przy zachowaniu jakości.
- Specjalistyczne odmiany o podwyższonych parametrach: Sklejkę można dobrać do specyficznych wymagań projektu. Dostępne są m.in. sklejki wodoodporne do zastosowań zewnętrznych, sklejki trudnopalne (FR) zwiększające bezpieczeństwo pożarowe obiektu, a nawet sklejki o obniżonej emisji formaldehydu czy wręcz bezformaldehydowe. To daje projektantowi możliwość spełnienia praktycznie każdego wymogu normatywnego czy środowiskowego za pomocą odpowiedniego rodzaju sklejki.
Zalety drewna litego (w zastosowaniach placów zabaw):
- Naturalny wygląd i wrażenia dotykowe: Drewno lite oferuje autentyczne piękno – unikalny rysunek słojów, ciepły kolor i organiczną fakturę, które trudno podrobić. Elementy drewniane „ocieplają” wizualnie przestrzeń i są przyjemne w dotyku (nie wychładzają się tak jak metal). Dzięki temu plac zabaw z dużą ilością drewna wydaje się bardziej przyjazny i naturalny dla użytkowników.
- Wysoka wytrzymałość strukturalna: Ciężkie, masywne elementy z drewna (np. belki konstrukcyjne) potrafią przenosić bardzo duże obciążenia. Dobrze zaprojektowana konstrukcja drewniana dorównuje pod względem nośności nawet stalowym, przy znacznie mniejszym poziomie skomplikowania technicznego. Drewno lite wysokiej klasy (bez wad) jest jednym z najmocniejszych materiałów budowlanych w przeliczeniu na własną masę.
- Długowieczność przy odpowiedniej konserwacji: Prawidłowo zabezpieczone przed wilgocią i szkodnikami drewno może służyć przez dekady. Wiele historycznych konstrukcji dowodzi trwałości drewna – na placach zabaw typowy okres użytkowania drewnianych urządzeń to 10–15 lat, ale przy regularnej konserwacji (malowaniu, wymianie pojedynczych desek) czas ten można wydłużyć. Zabawki wykonane z drewna są w stanie wytrzymać lata intensywnej zabawy bez uszczerbku.
- Łatwość napraw i wymiany: W razie uszkodzenia pojedynczego elementu drewnianego, relatywnie prosto jest go zastąpić nowym – dostępność drewna (np. kantówki sosnowej 90×90 mm) na rynku jest duża, więc wykonawca może szybko pozyskać materiał na wymianę. Naprawy, takie jak wkręcenie luźnej śruby w drewnie, podklejenie pęknięcia czy zeszlifowanie drzazgi, są dość łatwe do wykonania na miejscu bez specjalistycznego sprzętu.
- Niskie przewodnictwo cieplne: Drewniane elementy nie nagrzewają się nadmiernie na słońcu ani nie wychładzają mocno w zimne dni. W upał dziecko nie poparzy się dotykając drewnianej poręczy (w przeciwieństwie do metalowej), a zimą drewno nie jest tak lodowate jak stal. To zwiększa komfort zabawy przez cały rok.
- Biodegradowalność i łatwa utylizacja: Drewno jest materiałem w pełni naturalnym – gdy urządzenie dobiegnie końca życia, drewniane elementy można rozdrobnić na zrębki i wykorzystać np. jako opał lub kompost. Nie generuje trudnych odpadów, rozkłada się w środowisku. To przewaga nad tworzywami sztucznymi, które po zużyciu często stają się kłopotliwym odpadem.
Oczywiście, przy wyborze materiału należy brać pod uwagę także wady i ograniczenia każdego z nich (np. drewno wymaga konserwacji i jest niejednorodne jakościowo, sklejka z kolei może ulec rozwarstwieniu, jeśli jest źle zabezpieczona). Powyższe punkty pokazują jednak, że zarówno sklejka, jak i drewno lite potrafią spełnić wysokie wymagania stawiane przez nowoczesne place zabaw.
Podsumowanie: co wybrać – sklejkę czy lite drewno?
Sklejka czy lite drewno? – odpowiedź na to pytanie zależy od konkretnego zastosowania i priorytetów projektu. Jak wykazaliśmy, obydwa materiały mogą z powodzeniem służyć w produkcji i budowie placów zabaw, a najlepiej sprawdzają się w duecie, uzupełniając swoje mocne strony. Sklejka oferuje nowoczesne rozwiązania: duże, stabilne płyty o wysokiej wytrzymałości, które oprą się warunkom pogodowym (przy odpowiednim doborze typu) i pozwolą na kreatywne wzornictwo. Drewno lite zapewnia naturalną estetykę, solidność konstrukcji i sprawdza się jako materiał nośny oraz dekoracyjny, nadając placom zabaw przytulny charakter.
Dla małych i średnich firm wykonawczych oraz projektantów praktyczna rada jest prosta: warto łączyć zalety drewna litego i sklejki, wykorzystując każde z nich tam, gdzie sprawdzają się najlepiej. W projektach placów zabaw drewno lite doskonale nadaje się do konstrukcji nośnych, takich jak słupy, ramy i belki – tam, gdzie liczy się sztywność, trwałość i naturalna estetyka. Sklejka natomiast sprawdzi się wszędzie tam, gdzie potrzebne są płaskie powierzchnie, bardziej złożone kształty, odporność na ścieranie, wilgoć czy poślizg – jak w przypadku podestów, ścian funkcjonalnych, daszków czy elementów dekoracyjnych.
Szczególnie polecane są sklejki filmowane, np.: Paged Master Form, Paged Mesh, Paged Hexa, Paged Colour oraz Paged GreenPly, Paged BirchPly, Paged SidePly. Każda z nich oferuje unikalne właściwości – od antypoślizgowości, przez trwałość, aż po ekologiczne rozwiązania spełniające surowe normy emisji.
Na koniec pamiętajmy, że niezależnie od wyboru materiału kluczowe jest spełnienie norm bezpieczeństwa i jakości. Zarówno sklejka, jak i drewno muszą pochodzić od zaufanych dostawców, posiadać wymagane atesty, spełniać określone normy (E1, EN 71-3) oraz certyfikaty FSC/PEFC, itp. a także być fachowo zainstalowane. Tylko wtedy plac zabaw będzie trwały, bezpieczny i atrakcyjny przez długie lata.
A co lepsze – sklejka czy drewno lite? Najlepsze efekty daje ich przemyślane połączenie. W rękach doświadczonego projektanta i wykonawcy staną się one solidnym fundamentem nowoczesnych, bezpiecznych i estetycznych placów zabaw, które posłużą dzieciom przez wiele sezonów.
